بنا بر متون پیش از اسلام، یازدهمین سرزمینى است که اهورا مزدا بیافرید و چهاردهمین ساتراپى (ایالت) در ساختار دولت ساسانى محسوب مى‌شد. فراوانى و تنوع این نامها که گاه ریشه هندواروپایى دارد دلیل بر قدمت، قداست و دیرینگى این سرزمین اسطوره اى است. به نوشته «واسیلى بارتولد» مؤلف تذکره جغرافیاى تاریخى ایران، بیش تر دانشمندان بر این باورند که مردم سیستان، اصیل ترین ایرانیان و نمونه بارز نژاد آریایى هستند که بهتر از سایر اقلیمهاى جغرافیایى ایران، زبان و ویژگیهاى ایرانیان دوره هاى تاریخى را حفظ کرده اند و معتقد است که مردم سیستان، هزاران سال پیش، نخستین دولتهاى سازمان یافته آریایى را در فلات ایران پدید آورده اند. این حوزه فرهنگى – تاریخى که به گاهواره فرهنگ ایران زمین نامبردار است در زمان داریوش هخامنشى، از سوی بطلمیوس، آریا پولیس نام گرفته که بیانگر یکى از کانونهاى بزرگ جمعیتى قوم آریا در سیستان است.
سیستان برخاسته از دل تاریخ، که تمام هنگامه هاى تاریخى را با سرافرازى پشت سر دارد. از منظر تاریخى، اساطیر ملى و حماسى نیز سزاوار شایستگى است.
سیستان خاستگاه نخستین تمدنهاى پیشرفته بشرى، کانون اجتماعات شهرنشینى، پل ارتباط آسیاى غرب با مناطق هندوچین، و معبر کاروانهاى تجارى بوده است. شهر سوخته با 5 هزار سال دیرینگی؛ بهترین مرکز شهرنشینى در عصر مفرغ، و ترکیب زیبایى از خلاقیت، فراست صنعت و فرهنگ گذشته، دهانه غلامان (یا دروازه بردگان)؛ نمونه معمارى موفق یک شهر هخامنشى، کوه خواجه؛ دژ سنگى و استوار برآمده از درون هزاران رمز و راز تاریخ اشکانى، ساسانى و هنر و تمدن و فرهنگ ایران باستان، زاهدان کهنه یا به قول هنرى ساوج؛ لندن آسیا، زبان تصویر گویاى هزاره هاى تاریخ است.
سیستان زادگاه آسیابهاى بادى جهان و سهم ایران در شکل گیرى زوایاى تمدن است.
سیستان گلوگاه هند زرخیز و خاور دور، و مهد رادى و رادمردى در اساطیر پهلوانى پیشینیان بوده است و مورخان، بناى سیستان را به 4 هزار سال قبل از بعثت پیامبر اکرم(ص) و به دست گرشاسب نوشته اند. سیستانیان از آغاز پادشاهى گرشاسب تا طلوع دین احمدى از بام هدایت اسلام بر طریقت آدم (ع) بوده و نام زیباى دارالولایه، بزرگ ترین افتخار مردم سیستان است. سیستان، انبار غله آسیا، و به لحاظ رصد اقتصادى، از کانونهاى اقتصاد آن روزگار است به گونه اى که هرودت مورخ یونانى، مالیات سیستان را در دوره هخامنشى پس از مصر و میان رودان نام مى‌برد.
این جغرافیاى اقلیمى در دستگاه خلافت عباسى از چنان اهمیتى برخوردار بود که روزى لیث بن ترسل در برابر انجام خدمتى شایان، از هارون، خلیفه وقت حکومت عباسى شنید که به او گفت: «اى لیث! اینک حکومت مصر را به تو مى‌دهم. اگر در آنجا به نیکویى خدمت نمودى، آنگاه حکومت سیستان را به تو واگذار مى‌کنم تا کارت بالا بگیرد.»
در حوزه علوم و حکمت، سیستان چنان جایگاهى دارد که نویسنده تاریخ سیستان مى‌نویسد:"... و علماى بزرگ برخاستند از سیستان، اندر باب فقه و ادب و قرائت چنانکه حرمین شام و عراقین، محتاج ایشان بود و بدین سبب است که بسیارى از پژوهندگان و مورخان، تأثیر فرهنگ دیرینه سیستان، و حوزه فرهنگى هیرمند را بر ایران، و جهان اسلام، و حتى فرهنگ بشرى، ژرف و عمیق دانسته اند." میراث مکتوب سیستان، چنان در سرشت فرهنگ غنى ایران اسلامى اثرگذار بوده که بدون تعریف جایگاه دانشمندان، علما، فیلسوفان، شاعران، فقها و حکمت آموختگان سیستان نمى‌توان حوزه فرهنگ و علوم اسلامى را تصویر کرد و براى اختصار تنها به چند فراز از معرفى اولین ها و برترینهاى مشاهیر سیستان اشاره مى‌شود.
یکى از اولین ترجمه هاى قرآن کریم، به گویش سیستان و با واژه هاى سیستانى است. این قرآن نفیس که به قرآن «قدس زیور» نام یافته و به خط کوفى نوشته شده، ترجمه آقاى دکتر على رواقى و پیداشده در گنجینه کتب خطى آستان قدس رضوى است. این افتخار بر سیستانیان مبارک باد که یکى از اولین ترجمه هاى قرآن کریم به گویش سیستانى است. اولین پهلوان حماسى ایران، و پاسدار فرهنگ و رادمردى ایرانیان، رستم، فرزند زال، فرزند سام، فرزند نریمان، در شاهنامه ارجمند فردوسى از سیستان گزینه شده است.
یعقوب لیث صفارى نخستین شهریار ایران پس از اسلام و احیاگر زبان و ادبیات و استقلال ایران، از سیستان برخاسته است. رابعه بنت کعب قزدارى، نخستین شاعره پارسى گوى ایران سیستانى است. ام سلمه سجستانى نوه ابى داود سجستانى از محدثین اسلام و از اولین زنان محدثه سیستانى است. ابوسلیمان سجستانى، فیسلوف سده چهارم هجرى و از مفاخر ایران و جهان در انتشار میراث فرهنگى اسلامى، زادگاه وى، سیستان است. ابویعقوب سجستانى، نویسنده کهن ترین کتاب نثر پارسى درى، یعنى کشف المحجوب زاده سیستان است. حزیز بن عبدالله سجزى، از اولین فقهاى جهان تشیع و از شاگردان حضرت امام جعفر صادق برخاسته از سیستان است. خلف بن احمد صفارى، نخستین کسى که به دستور وى در قبال یکصد هزار سکه زر، قرآن خطى نوشته و طراحى شده، زاده همین سرزمین ولایت مدار است.
محمدبن وصیف سگزى، اولین شاعر شعر مکتوب فارسى در نیمه اول قرن سوم هجرى و پایه گذار شعر پارسى درى از افتخارات همین سرزمین است. اولین قوانین بیمه هاى اجتماعى رایگان در سیستان، توسط یعقوب لیث صفارى نوشته شده است. اولین آسیابهاى بادى جهان، اختراع سیستانیان است.
سیستانیان در مقابل خلفاى اموى، سب مولاى على (ع) نکردند و حاضر شدند گیسوان زنانشان را در ملاء عام بتراشند اما ننگ توهین به على (ع)، آن مرد حق و اندیشه و اولین امام شیعیان جهان را بر دست و پاى آزادى و وجدان بیدار خویش نبستند.
به گواه تاریخ، پرجمعیت ترین شهر دوران مفرغ، شهر سوخته سیستان بوده است.
اختراع خط مَعقلى در قرن اول هجرى به ابراهیم سجزى و اختراع خط جلیلى در اوایل اسلام به یوسف سگزى منسوب است. خواجه معین الدین محمد بن حسن سجزى سرسلسله چشتیه اجمیر هند و از معارف و صاحبان کرامت و تقوا از افتخارات سیستان است که مرتضى مطهرى از او به عنوان صاحب کرامت یاد کرده است. اولین سرزمینى که نام مدینه العذرا یا شهرى که دروازه هایش به روى هیچ بیگانه اى گشوده نشد، سیستان بود.
اولین دانشمندى که اسطرلاب زورقى را اختراع و زیج مامونى را بنیاد کرد، استاد ابوسعید سجزى، اهل سیستان است.
نخستین رصدخانه هاى ایرانیان، ازجمله رصدخانه زرتشت در دهانه غلامان سیستان دایر شد. تنها سرزمینى که کوروش هخامنشى به مردمش لقب انصار داد، سرزمینى که محل استقرار و زادگاه بزرگ ترین خاندان ایرانى یعنى خاندان سورن بود و شکوهمندترین پایتختهاى ایران در دوران صفارى سیستان است.
اولین تصاویر انیمیشن یا تصاویر متحرک سینما در شهر سوخته متعلق به سیستان است.
اولین کوره هاى ذوب فلز جهان در سیستان فعال بوده است.
در چند دهه اخیر نیز ادامه این افتخارات نام سیستانیان را در اوج عزت و احترام قرار داده است که از آن جمله مى‌توان به اولین روحانى برجسته و مجتهد بزرگ سیستان که پرچم انگلیس را در دوره قاجار از فراز سکوهه سیستان به زیر کشید و آتش زد یعنى آیت‌الله آقا ملامحمدمهدى، عالم روحانى و آگاه سیستان، اولین شهیدان جنگ تحمیلى، اولین جوانان تیر باران شده سیستانى در زندانهاى حکومت پهلوى، اولین زندانیان و تبعیدشدگان عصر ستمشاهى یعنى آقاى محمد ابراهیم شریفى و حجت‌الاسلام سید محمدتقى حسینى، اولین خط شکنان جبهه مبارزه با کفر بودند. صدها شهید و آزاده و ایثارگر و جانبار و فدایى امام و انقلاب، به ویژه شهید والامقام، نماینده مردم سیستان در مجلس شوراى اسلامى حجت‌الاسلام حاج آقا سید محمدتقى حسینى طباطبایى و دهها شهید سرافراز دیگر اشاره کرد.
امروز نیز، عاشقانى سرفراز و سراپا ایثار، پرچم فرهنگ و تمدن و تاریخ سیستان را برافراشته اند و داعیه پاسدارى از این سرزمین آغشته به عطر شهیدان را دارند که به سلاح اندیشه و علم و تقوا، دل و جان را زیور داده اند و این نامهاى عزیز و ارجمند را مى‌توان درمیان صدها استاد دانشگاه و فرزانه و خطیب و فرهیخته و طبیب و پژوهنده و شاعر و ادیب و مورخ معاصر سیستان که مبدا تحول در این گوشه از میهن تابناک اسلامى شده‌اند جستجو کرد.
منبع: سایت بیابانها و کویرهای ایران
کلمات کلیدی:
ساخته شده توسط Rodrigo ترجمه شده
به پارسی بلاگ توسط تیم پارسی بلاگ.
